امروز: پنجشنبه 9 فروردین 1403
دسته بندی محصولات

عرفان در افق اندیشه استاد شهید مرتضی مطهری

عرفان در افق اندیشه استاد شهید مرتضی مطهریدسته: معارف اسلامی
بازدید: 1 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 23 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 26

در این مقاله بر آن شده‏ایم تا «عرفان» را از دیدگاه استاد شهید مطهری بررسی كرده، به تبیین نگرش‏ها وگرایش‏های عرفانی او بپردازیم؛ چه این‏كه استاد، عرفان را از نوع شناخت شهودی و مبتنی بر سیر و سلوك عملی‏ دانسته تا انسانِ عارفِ سالك، از مرحله «فهمیدن» به منزل «رسیدن و دیدن» تكامل یافته، به مقام توحید درمراتب گوناگون نائل شود كه عرفان را با توحید ناب و

قیمت فایل فقط 15,600 تومان

خرید

عرفان در افق اندیشه استاد شهید مرتضی مطهری(ره)

چكیده‏
در این مقاله بر آن شده‏ایم تا «عرفان» را از دیدگاه استاد شهید مطهری بررسی كرده، به تبیین نگرش‏ها وگرایش‏های عرفانی او بپردازیم؛ چه این‏كه استاد، عرفان را از نوع شناخت شهودی و مبتنی بر سیر و سلوك عملی‏ دانسته تا انسانِ عارفِ سالك، از مرحله «فهمیدن» به منزل «رسیدن و دیدن» تكامل یافته، به مقام توحید درمراتب گوناگون نائل شود كه عرفان را با توحید ناب و انسان كامل نسبتی تام و تمام خواهد بود و در این جهت برخی‏ازاصول عرفانی از وحدت شخصی وجود، سلوك و شهود، ریاضت و عشق و محبّت بررسی شده و استاد، مقوله«وحدت وجود» را در مقام تصوّر و تصدیق از نوع سهل و ممتنع دانسته، معتقد است: بسیار اندكند كسانی كه به‏حقیقت معنا و ماهیت آن‏ می‏پردازند.

به اعتقاد استاد، عرفان با تصوّف فرق دارد و اوّلی را مقوله‏ای فرهنگی و دومی را اجتماعی می‏داند و به‏شدّت برنظریه اصالت، استقلال و غنای عرفان اسلامی و زایش و رشد و بالندگی عرفان اسلامی از دامن فرهنگ و آموزه‏های‏ قرآنی ـ روایی تأكید دارد و نظریه بیگانه بودن عرفان با آموزه‏های اسلامی یا التقاطی و تلفیقی بودن عرفان اسلامی با عرفان‏های هندویی، مسیحی و... را نقد كرده، نمی‏پذیرد؛ اگر چه تأثیر و تأثّر فرهنگ‏های اخلاقی ـ عرفانی را با عرفان‏ اسلامی قبول دارد.

و نیز در این مقاله بر آن شدیم تا به تجلیّات و نماد و نمونه‏ای از گرایش‏های عرفانی استاد شهید مطهری و تحوّل‏تكاملی اندیشه، انگیزه و عمل وی از حكمت به عرفان به‏ویژه در اواخر عمر گرانبهایش اشاراتی داشته‏ باشیم.

واژگان كلیدی: عرفان، وحدت وجود، ریاضت، عشق و محبّت، اخلاق، حكمت و فلسفه و....

مقدّمه‏
تفسیری كه از شاكله و شخصیت استاد شهید مطهری در اذهان خاص و عام وجود دارد، این است كه او راشخصیت فلسفی و حكمی می‏دانند و همین بُعد وجودی استاد، ظهور بیش‏تری دارد و اكثر نوشته‏ها و گفته‏های آن‏ متفكّر بزرگ نیز از خردورزی و عقل‏گرایی او در تبیین اندیشه و بینش و حتّی گرایش‏های دینی حكایت می‏كند كه‏ حكمت اندیشی و فلسفه‌ورزی او بر هیچ اهل معرفتی پوشیده نیست؛ امّا به این معنا نیست كه در عرصه‏ها و ساحت‏های دیگر از مطالعات، اظهارنظر و تضلّع ویژه بهره‏مند نبوده است؛ بلكه شخصیت جامع‏الاطراف شهید مطهری جواز ابراز اندیشه و اظهار رأی صائب و ثاقب وی را در ابعاد گوناگون تفكّر دینی نیز منطقی و معقول می‏نماید؛ به‌ویژه این‏كه گرایش‏های علمی و عملی استاد شهید به مقوله عرفان پژوهی در اواخر عمر شریفش، موارد معیار سنجش، و ارزیابی، استخراج و تبیین دیدگاه‏های عرفانی او را نیز مطلوب، بلكه ضرور می‏كند؛ افزون بر این‏كه از صاحب نظری و كارشناسی ژرف‏اندیش، با گستره علمی و مطالعاتی فراوان، نیازشناسی، زمان‏شناسی و درك و درد دینی‏كه استاد داشت، انگیزش بیش‏تری را فراروی ما می‏نهد تا نگرش‏ها و گرایش‏های عرفانی ـ سلوكی وی را بیش از پیش ‏مورد كاوش معرفتی قرار دهیم و این ساحت معرفتی شهید مطهری نیز به اصحاب معرفت و ارباب فضیلت و دانش‏پژوهان و حقیقت جویان معرّفی شود؛ چه این‏كه در آثار و اثمار گونه‏گون گفتاری و نوشتاری یا بیانی و بَنانی آن متفكّر اسلام‏شناس، مواضع گوناگونی یافت می‏شود كه زمینه‏ها و بسترهای كافی را در حصول و تبیین این وجه شخصیتی وی ‏در اختیار ما می‏نهد. بدیهی است ذهن و زبان و قلم استاد به تفكیك قلمرو و گستره هر كدام از فلسفه و عرفان و حكمت عقلی وشهودی به‏طور كامل آشنا بود و التزام عملی استاد در رهاوردهای علمی‏اش در امتیاز مقوله‏های حكمی ـ عرفانی ‏كاملاً مشهود است؛ امّا چه توان كرد كه اشتراكات فراوان در حوزه‏های نظری هر كدام از معرفت فلسفی و عرفانی و این‏كه زبان عرفان «فلسفه» و «فلسفی» است (مطهری، 1362: ص 190)، زمینه‏های لازم را در نوع نگرش‏ها وگرایش‏های استاد به‏صورت جامع فراهم ساخت؛ به ویژه آن‏كه راه برهان و عرفان و معرفت استدلالی و ذوقی را مانعةالاجتماع ندانسته، هر دو را دارای ارزش معرفتی قلمداد می‏كرد و حتّی معتقد بود كه ترجیح یكی بر دیگری، از نظر علمی و معرفتی بیهوده است:

... به نظر ما، سخن از ترجیح آن راه بر این راه بیهوده است. هر یك از این دو راه، مكمّل دیگری است و به هر حال، عارف، منكر ارزش ‏راه استدلال نیست (مطهری, 1360: ص 146 ـ 154).

به همین میزان، دو هدف ما را بر آن داشت تا به تبیین اجمالی نگرش‏ها و گرایش‏های عرفانی استاد شهید اهتمام ‏ورزیم: 1. اندیشه‏ها و نگرش‏های عرفانی استاد از لابه‏لای آثارش استخراج و به آگاهان جامعه به‏ویژه نسل جوان وروشنفكر معرّفی شود و تبیین‏های عرفانی و اصول و معیارهای اندیشة آن شهید فرزانه و پاسخگویی‏هایی كه به‏برخی سؤالات و شبهات در حوزه عرفان، ادبیات عرفانی و شخصیت‏های عرفانی ـ ادبی داده, مغفول و مهجور نماند و این ساحت پربركت معرفتی استاد نیز در جامعه علمی حضور و ظهور داشته باشد.

2. روح و روحیه عرفانی و گرایش‏های سلوكی و درد سیر و سلوكی استاد شهید در لابه‏لای معارف فلسفی وعقلانی‏اش پوشیده نماند و فقط تفسیر تك‏بعدی و تك‏ساحتی از شخصیت علمی و عملی استاد نداشته باشیم. افزون ‏بر این، گرایش‏های عرفانی ـ سلوكی در عرفان عملی كه استاد شهید در اواخر عمر شریفش یافته و تحوّلی در شخصیت وی شمرده شده است نیز مطرح می‏شود تا مورد توجّه جدّی قرار گیرد. از سوی دیگر، اعتقاد خاصّ استاد به عرفان اصیل اسلامی كه آن‏را دارای اصالت، استقلال و غنایی ویژه می‏دانست، تبیین، تحكیم و از آن دفاع شود و به‏ویژه در برابر اندیشه‏هایی كه عرفان را غیراصیل، غیرمستقل و حتّی بیگانه و وارداتی می‏دانند و برخی نیز با كمی‏ تسامح، آن ‏را تلفیقی و التقاطی قلمداد می‏كنند، لازم می‏نُماید كه نگرش‏ها، بینش‏ها، اعتقادات و حتّی نظریه استاد در اصالت، استقلال و جامعیت عرفان اسلامی به‏طور كامل تبیین و آشكار شود.

استاد شهید، «اصالةالفطره‏ای» است (ر.ك: رودگر، 1380: ص 27) و «فطرت را ام‏المعارف می‏داند (مطهری، 1375: ص 250) و در تعبیری روشن و شفّاف و مستدل و مبرهن می‏فرماید:

از نظر ما، راز تكامل را در «فطرت» انسان باید جست‌وجو كرد.

عرفانی كه شهید مطهری از آن سخن می‏گوید و در بطن و متن آموزه‏های قرآنی و حدیثی و سنّت و سیره علمی وعملی معصومان‏علیهم السلام ریشه دارد و هماره فطرت انسان به چالش كشیده می‏شود، تا «لیستادوهم میثاق فطرته» تحقّق ‏یابد، شناخت آن نوع از عرفان رنگ و بوی دیگری دارد كه به انسان درد خدا و درد خلق و گرایش به درون و برون را توأمان عنایت می‏كند؛ بدین‏سبب، از خودآگاهی عرفانی به‏صورت راز سیر و سلوك یا عرفان عملی و نیل به مقام‏توحید و كمال سخن به میان می‏آورد (مطهری، 1378: ج 2، ص 324 ـ 324)؛ پس معرفت به خود، محاسبه خود و مراقبت از خویشتن، سرمایه‏های اصلی عرفان اسلامی هستند.

چیستی عرفان و اقسام آن از دیدگاه استاد شهید مطهری‏

عرفان، شناخت حق و اسما و صفات الاهی از طریق تهذیب نفس و تزكیه و طهارت درونی است كه در اثر سیر وسلوك حاصل می‏شود و تفسیر ویژه‏ای از عالم و آدم یا جهان هستی ارائه می‌كند؛ در پرتو آن، عالم را جلوه حق و مظهراسمای حُسنای الاهی می‏بیند و «توحید»، واپسین مقصد سیر و سلوك عارف است؛ توحیدی كه وجود حقیقی رامنحصر در خدا دانسته، ماسوای الاهی را تجلّیات آن وجود و «نمود» می‏داند، نه «بود»؛ یعنی اگر در حكمت وفلسفه از «بود و نبود» و در اخلاق از «باید و نباید» بحث می‏شود، در عرفان از «بود و نمود» بحث می‏شود و در تفسیر عرفانی هستی، وجهه الاهی و معنوی، وجه اصیل وحقیقی قلمداد می‏شود؛ پس در عرفان از دو مقوله «خدا» «و انسان كامل» یعنی توحید و موحِّد سخن به میان می‏آید كه «شهود توحید» یا «توحید شهودی» و راه‏رسیدن به مقام منیع توحید ناب و عرفانی در منازل و مقامات تعریف‏پذیر و تحقّق بردار است كه سالك باید لزوماً درسیر و سلوك به آن دست یازد. به تعبیر استاد شهید مطهری، «توحید عارف یعنی طیّ طریق كردن و رسیدن به مرحله‏جز خدا هیچ ندیدن» (همو، 1362: ص 188). عرفان از منظر استاد، به دو بخش عرفان علمی و عرفان عملی ‏تقسیم‏پذیر است كه از دو جنبه می‏توان درباره آن‏ها بحث كرد: 1. جنبه فرهنگی ـ عرفان؛ 2.جنبه اجتماعی ـ تصوّف‏ كه دو بخش علمی و عملی وابسته به جنبه علمی و فرهنگی عرفان قلمداد شده است؛ اگرچه عرفان علمی اشتراك‏ها و افتراق‏هایی با اخلاق داشته و عرفان عملی به «سیر و سلوك» در عرفان نامگذاری شده است كه سالك برای نیل‏به قلّه منیع انسانیت یعنی «توحید»، باید مراحل و منازلی را بپیماید و در فهم و طریقت چنین مراحل و مقاماتی و این‏كه چه باید بكند و چه حالاتی برای او حاصل می‏شود، واردات قلبی‏اش چه و چگونه است و چه وظایف و مراقبت‏هایی را باید اعمال كند و سالك به‏طور كامل باید از راه و رسم منزل‏ها آگاه باشد، به انسان كامل یا خضر راه، پیر طریق، مراد، طایر قدس، و... نیازمند است؛ یعنی در رسیدن به توحید و مقام توحّد سالك، سیر و سلوك و پیر راه، لازم ‏است تا از خطر گمراهی برهد و به سر منزل مقصود برسد و تلائم و تعامل، تلازم و ترابط ویژه‏ای بین عرفان علمی و عرفان عملی برقرار است كه در سیر و سلوك عرفانی متجلّی می‏شود و استاد شهید، روی این مقوله‏ها بسیار تأكید دارد (همان: ص 187). در این‏جا لازم است بر اساس اندیشه‏ها و نگرش‏های استاد، اشتراك‏ها و افتراق‏هایی را كه بین ‏عرفان و فلسفه و عرفان و اخلاق وجود دارد، مطرح سازیم.

قیمت فایل فقط 15,600 تومان

خرید

برچسب ها : عرفان در افق اندیشه استاد شهید مرتضی مطهری , چیستی عرفان و اقسام آن از دیدگاه استاد شهید مطهری‏

نظرات کاربران در مورد این کالا
تا کنون هیچ نظری درباره این کالا ثبت نگردیده است.
ارسال نظر